İnsanların hiçbir şeye değer vermediği hatta yok etmeye meylettiği felsefe: Nihilizm nedir, neyi savunur?
Kabul edelim, hepimiz zaman zaman her şeyin ne kadar değersiz ve anlamsız olduğunu düşünürüz. Ancak bu niyet, kötü bir olaydan sonra veya depresyonda olduğumuzda birden çok kez ortaya çıkar. Nihilizm ise bu görüşü felsefi bir görüş olarak ele alır. Nihilizmde bireyler temelde her şeyin bedelini reddederler.ve hatta bazı radikaller onları yok etme eğilimindedir.
Nihilizm denilince pek çok kişinin aklına ilk olarak Friedrich Nietzsche geleceğine eminiz çünkü eserlerinde nihilist temaları sıklıkla kullanmıştır. Ancak Nietzsche tam olarak bir nihilist değildi, hatta bu inançların dünyanın sonunu getireceğini bile düşünüyordu. En sadık nihilistler Rus entelektüelleriydi.Gelin nihilizmin ne olduğuna daha yakından bakalım ve merak edilen farklı detayları görelim.
Temel bir tarif yaparak başlayalım; nihilizm nedir?
Türkçede nihilizm ve yokluk olarak da adlandırılan nihilizm, Latince nihil yani hiçbir anlam ifade etmeyen kelimeden türetilmiş felsefi bir görüştür.Farklı alt kavramları olsa da nihilizm genel olarak bilinen tüm bedellerin aslında asılsız olduğunu, hiçbir şeyin bilinemeyeceğini ve aktarılamayacağını savunur.
Peki nihilizm tam olarak nedir?
Nihilistler genellikle kötümser insanlardır. Hiçbir şeye para ödemezler ve hiçbir şeye inanmazlar. Hatta bazıları değersiz gördüklerini yok etme eğilimindedir.Tanrı’nın varlığı, aile, sevgi, sadakat, kanaat, özgür irade, bilgi gibi ideolojide değerli görülen her şey aslında nihilizm tarafından reddedilir.
Peki nihilizm nasıl ortaya çıktı?
- İvan Turgenev
Nihilizm kelimesi aslında uzun yıllar yok etmek anlamında kullanılmış ama bugün bildiğimiz anlama yakın, radikal bir idealizm olarak kullanan ilk kişi 18. yüzyıl Alman filozofu Friedrich Heinrich Jacobi. Nihilizmin tam anlamını veren kişi Rus yazar İvan Turgenev’dir. Babalar ve Oğullar romanındaki Bazarov karakterinin kaba bilim adamı versiyonu, nihilizmi kamuoyunda popüler hale getirdi.
Daha sonra Rusya’da Bolşevik Devrimi’nin önünü açacak ahlaki yaklaşım nihilizmdi. Anarşizmin kurucusu sayılan Mikhael Bakunin, Yazılarında var olan maliyetlerin reddedilerek yok edilmesinden bahsetmiştir. 1870’lerin sonunda Rusya’daki birçok anarşist veya komünist grubun nihilizme dayalı bir ahlak anlayışında birleştiği bilinmektedir.
Elbette nihilizmin derinliklerine inmek istiyorsak Antik Yunan’a gitmeli ve Şüpheciliğin babası Demosthenes ile tanışmalıyız.MÖ 371-322’nin ortalarında yaşamış olan Demosthenes şüpheci bir filozof olarak bilinse de aslında bugünden bakıldığında epistemolojik nihilizmin temellerini atmıştır.
Nihilizmi bildiğimiz anlamda felsefi bir fikir olarak çalışan kişi, Alman filozof Max Stirner’di. Stirner’in kişisel özgürlüğe ulaşmak için devleti yok etmesi soyut kavramların reddedilmesi gerektiğini savunur. Daha da ileri giderek Stirner, varoluşun bile herkesin herkese karşı bir savaşı olduğunu söyler. Bunlar olağan radikal anarşist niyetlerdir.
Nietzsche’nin nihilizm görüşü biraz farklıdır:
- Friedrich Nietzsche
Nihilizm denilince akla gelen en değerli isimlerden biri de elbette Alman filozof Friedrich Nietzsche olacaktır. Nietzsche aslında dünyada rastgele bir sistem olmadığını söylemişti, bu sistemi biz oluşturduk diyor. Tüm maliyetlerin asılsız olduğunu ve her gerçek nihilistin bilinen tüm değerleri kökten reddetmesi gerektiğini savunuyor.
Daha da ileri giderek Nietzsche, nihilizmin tarihteki en büyük yıkıcı gücü oluşturacağını söylüyor. Çünkü batılı gelenekçilerin insanlara dayattığı tüm değer ve inanç sistemleri reddedilip yok edildiğinde. Tarihin en büyük krizlerinden biriyle karşı karşıya kalacağız.Ona göre böyle bir yıkımla gerçekler artık gizlenmeden ortaya çıkacaktır.
Nietzsche’nin bu niyeti sonraki yıllarda birçok filozof ve sanatçı tarafından incelenmiştir. Alman filozof Oswald Spengler yok edilen kültürler üzerine yaptığı çalışmada gerçekten de önce değerlerin ve inançların yok olduğunu keşfetti. Bedellerini ve inançlarını kaybeden bir kültür çökmeye mahkumdur, bu yüzden Nietzsche haklıydı.
Alman ilahiyatçı Helmut Thielicke, nihilizme kıyasla, hiçliğin karar verdiği bir dünyanın anlamsız olacağını söyledi. Daha da ileri giderek, Thielicke Ayrıca bu tür saçmalıkların Nazilerin yaptığı türden canavarlıkların önünü açacağını söyledi.Yani nihilizmle gerçekleşecek devrim her zaman çiçekler ve böceklerle gerçekleşecek bir devrim olmayabilir.
20. yüzyılda Nihilizm daha bireysel konulara odaklandı:
- Jean-Paul Sartre
20. yüzyılın savaş dolu dünyasındaki pek çok şey gibi, ideoloji de daha insan odaklı hale geldi ve varoluşçu nihilizm ortaya çıktı. Alan Pratt adlı bir yazar, 1994 yılında yazdığı eserinde aslında varoluşçu nihilizmin batı entelektüel geleneğinin ayrılmaz bir parçası olduğunu söylüyor. Pratt, Empedokles’in şu cümlesini fazlasıyla vurguladı; “Fanilerin hayatı o kadar anlamsız ki neredeyse hayat dışı.”
Bu cümle birçok kişiye Hegesias’ı hatırlatır. Hadi intihar edelim çünkü acı zevkten daha fazla düşüncesini tehlikeli bir şekilde anımsattı. Yani varoluşçu nihilizm 20. yüzyılda ortaya çıkmış bir kavram değildir. William Shakespeare’in Macbeth adlı oyununda bile bu tür yaklaşımlardan sık sık söz edilir.
Sartre ve Camus işleri uygun bir şekilde karıştırıyorlar:
- Albert Camus
Fransa’da ateizmle birleşen varoluşçu nihilizm çok daha güçlendi. Dönemin en tanınmış isimlerinden biri olan Jean-Paul Sartre, varlığın özden geldiğini söylemek insan benliği dışındaki tüm maliyetleri reddeder. Etrafımızdaki her şeyin bir yanılsama olduğu ve bunları reddettiğimizde hiçbir şeyle karşılaşmayacağımız bu dönemde savunulan bir görüştür.
Sisifos Efsanesi bu dönemde Albert Camus tarafından yazılmıştır. Onun sonsuz ve faydasız arayışı Aslında günümüz insanı için mükemmel bir metafor. Yani insan doğduğu günden ölünceye kadar anlamsız bir çaba içindedir ve elde ettiği tek şey hiçbir şeydir. Yani varlık hiçbir şeydir.
Var olan tüm maliyetleri reddeden felsefi görüş Nihilizm nedir, neyi savunur? Sıkça sorulan soruları yanıtlayarak bilmeniz gereken değerli detaylardan bahsettik. Elbette nihilizme daldığınızda kaybolacağınız derin bir okyanus gibidir ama biz bu yazımızda bu felsefi görüşle ilk kez karşılaşanlara temel bilgiler vermeyi amaçladık.
